Η οικία του Διονύσου (Μέρος Α')

Η θρησκεία αποτελούσε ένα σημαντικό κομμάτι της καθημερινής ζωής ανέκαθεν. Ωστόσο, είναι αδιανόητο να μελετηθούν τα όποια κατάλοιπα αφορούν την θρησκευτική ζωή χωρίς έστω να παρατηρήσουμε και το κομμάτι αυτό της καθημερινή ζωής που δεν είναι άλλο από την οικία. Για αυτόν τον σκοπό θα μελετηθεί η οικία του Διονύσου στην Πέλλα, η μελέτη της οποίας θα γίνει σε δύο μέρη. 

Η Πέλλα αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο. Σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες έγινε μεταφορά της πρωτεύουσας του μακεδονικού βασιλείου από τις Αιγές από τον Αρχέλαο στην Πέλλα. Μετά την πανελλήνια εκστρατεία που έγινε στα χρόνια του Κασσάνδρου πιθανότατα έγινε η πολεοδομική αναδιαμόρφωση και η επέκταση της πόλεως.

Η αρχαία Πέλλα αποτελείτο από μία μεγάλη Αγορά διαστάσεων 250 x 250 μέτρων περίπου [εικ. 1]. Διασχιζόταν από ανατολικά προς δυτικά από μία μεγάλη λεωφόρο. Γύρω από την αγορά ευρίσκοντο μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα με διαστάσεις 45 – 47 x 125 μέτρα περίπου, από ανατολή προς δύση επίσης από μία λεωφόρο μικρότερων διαστάσεων (ύψους 9 μέτρων)  και από έναν δρόμο ύψους 6,5 μέτρων από βορρά προς νότο.

Η οικία του Διονύσου [εικ. 2] ανήκει στο οικοδομικό τετράγωνο ένα το οποίο βρίσκεται νότια της αγοράς. Στο οικοδομικό τετράγωνο πέντε βρίσκεται μία πανομοιότυπη προς της οικία του Διονύσου η οικία της αρπαγής της Ελένης. Οι συγκεκριμένες οικίες είναι πανομοιότυπες ως προς την κάτοψή τους αλλά και το μέγεθός τους.

Κάτοψη της οικίας – Αρχιτεκτονική μορφή

Η οικία του Διονύσου [εικ. 3] βρίσκεται νότια της αγοράς και καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο και είναι 3.160 τετραγωνικά μέτρα. Αποτελείται από δύο ανεξάρτητα τμήματα η είσοδος των οποίων βρισκόταν στο μέσο της ανατολικής πλευράς. Η δε είσοδος αποτελείτο από δύο τμήματα το πρόθυρον και το θυρωρείο. Στην παστάδα του βορείου τμήματος της οικίας υπήρχε πρόσταση δύο η τριών ημικιόνων εν παραστάσει σύμφωνα με τα τμήματα των ημικιόνων που βρέθηκαν στον δυτικό τοίχο της παστάδας.

Στο νότιο τμήμα της οικίας υφίσταντο μία μεγάλη αυλή 300 τετραγωνικών μέτρων γύρω από την οποία αναπτύσσονται στοές και δωμάτια σε σχήμα Π στην βόρεια, ανατολική και δυτική πλευρά. Στην βόρεια πτέρυγα αυτού του τμήματος υπάρχει το συγκρότημα ενός μεγάλου προθαλάμου, ο οποίος είναι στολισμένος με ψηφιδωτό με γεωμετρικά κοσμήματα και του ανδρώνα με το ψηφιδωτό του κυνηγιού του λέοντα τοποθετημένο στο κέντρο ως έμβλημα. Το νότιο δωμάτιο της δυτικής πτέρυγας όπως και τα δωμάτια της ανατολικής βρέθηκαν κατεστραμμένα. 

Στο βόρειο τμήμα της οικίας βρέθηκε μικρότερη αυλή 150 τετραγωνικών μέτρων, η οποία ορίζεται από ιωνικό περιστύλιο. Όμοια και εδώ με την αυλή της νότιας πτέρυγας  σε σχήμα Π γύρω από αυτή σχηματίζονται δωμάτια και στοές.

Στην δυτική πτέρυγα δύο μεγάλα δωμάτια τα οποία πιθανότατα είναι ανδρώνες. Στην ανατολική πτέρυγα μία παστάδα και τρία μικρά δωμάτια με απλό μωσαϊκό δάπεδο σώζονται. Στην βόρεια πτέρυγα σώζονται τέσσερα μικρά δωμάτια.

Στο βρειαοανατολικό δωμάτιο στη νοτιοδυτική γωνία του σώζεται λίθινη βάση μίας κλίμακας η οποία ταυτίζεται ως είσοδος του δευτέρου ορόφου. Στον δεύτερο όροφο πιθανότατα υπήρχε η πρόσταση τεσσάρων ιωνικών ημικιόνων εν παραστάσει, σώζεται το επίκρανο και το αμέσως κάτω από το επίκρανο τμήμα του ημικίονα.

Τα ευρήματα στον προθάλαμο του ανδρώνα με το κυνήγι του λέοντα οδηγούν μάλλον στο συμπέρασμα πως στο κέντρο του νότιου τοίχου του προθαλάμου μεγάλη θύρα και στα πλάγια δύο παράθυρα με αρχιτεκτονική διαμόρφωση το καθένα τους, με δύο πεσσούς στο καθένα.

Η ανεύρεση των αετωματικών σιμών και συγκεκριμένα δύο άκρων δείχνουν πως μάλλον  η στέγη του δεύτερου ορόφου κατέληγε σε αετώματα.

Κατώφλια – Θύρες

Η κύρια είσοδος της οικίας βρισκόταν στο μέσον την νότιας πλευράς της. Το κατώφλι της κύριας εισόδου δεν σώζεται παρά μόνον χάλκινες ασπιδοειδείς και κωνοειδείς εφηλίδες μεγάλου μεγέθους και ένας μεγάλος χάλκινος όλμος που μαρτυρούν την ύπαρξη μίας μεγάλης κεντρικής εισόδου. Στο νότιο τμήμα, όπου βρισκόταν οι επίσημοι ανδρώνες δεν βρέθηκε κατώφλι.

 Ωστόσο, στο βόρειο τμήμα σώζονται ορισμένα κατώφλια τα οποία είναι φτιαγμένα από ντόπιο ασβεστόλιθο. Η πρόσθια κάθετη επιφάνειά τους είναι ακόσμητη. Βυθίσματα της επάνω επιφάνειας των κατωφλιών δίνουν στοιχεία ενδεικτικά για την αναπαράσταση των ξύλινων χαλκεπένδυτων θυρών. Σε κατώφλι εισόδου της βόρειας πλευρά σώζεται χάλκινος όλμος και η μολυβδοχόησή του. 

Ο δεύτερος όροφος της οικίας

Κοντά στους κίονες του ιωνικού περιστυλίου βρέθηκαν πεσμένοι τέσσερις ιωνικοί ημικίονες και δύο παραστάδες τα οποία προέρχονται προφανώς από την διακόσμηση του δευτέρου ορόφου. Στο γεγονός της ύπαρξης του δευτέρου ορόφου εκτός από την ύπαρξη βάσης κλίμακας συντείνει και το γεγονός της ύπαρξης τμημάτων πεσών και δύο επικράνων παραστάδων που βρέθηκαν πεσμένα στον προθάλαμο του ανδρώνα του κυνηγιού του λέοντα. Η αρχιτεκτονική μορφή των πεσών και η θέση στην οποία βρέθηκαν δείχνουν πως προέρχονται από την αρχιτεκτονική διαμόρφωση μεγάλων παραθύρων στο νότιο τοίχο του προθαλάμου του κυνηγιού του λέοντα.

Θεμελίωση – Τοίχοι

Η θεμελίωση είναι από το υλικό του ντόπιου ασβεστόλιθου. Μεγάλοι χονδρικά λαξεμένοι λίθοι και ενδιάμεσα υπάρχουν μικροί αργοί λίθοι. Σε πολλούς από τους λίθους της θεμελίωσης σώζονται μοχλοβόθρια. Οι λίθοι θεμελίωσης εδράζονται κατευθείαν στο σταθερό έδαφος που είναι βράχος. Το βάθος της θεμελίωσης ποικίλει λόγω της κλίσης του σταθερού εδάφους από νότια και δυτικά. Για παράδειγμα το βάθος θεμελίωσης του νότιου περιστυλίου είναι κατά πολύ μεγαλύτερο του βορείου και η στάθμη του στυλοβάτη είναι 0,6 μέτρα περίπου χαμηλότερα. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως στην παστάδα ο βόρειος τοίχος και τμήμα του ανατολικού διατηρούνται ως το ύψος του ορθοστάτη. 

Το ιωνικό περιστύλιο της οικίας

Το ιωνικό περιστύλιο της οικίας έχει αναστηλωθεί στο μεγαλύτερο μέρος του [εικ. 4]. Η κάθε πλευρά του περιστυλίου περιλαμβάνει έξι ιωνικούς κίονες τοποθετημένους κατά το μέσο των λίθων των υποβατήρων. Τα μεταξόνια ποικίλουν. Η βόρεια και η νότια πλευρά του στυλοβάτη έχουν ύψος 13, 57 μέτρα ενώ η ανατολική και η δυτική 12,7 μέτρα και το πλάτος τους κυμαίνεται από 0,73 – 0,83 μέτρα. 

Τα αρχιτεκτονικά μέλη του περιστυλίου και του δεύτερου ορόφου βρέθηκαν ριγμένα από βορρά προς νότο πράγμα το οποίο στάθηκε σημαντικός αρωγός για την αναστύλωση του περιστυλίου. Επίσης ο τρόπος με τον οποίο έπεσαν οι σφόνδυλοι των κιόνων επέτρεψε την αναπαράσταση και την αναστήλωση του ιωνικού κίονα.

Τα αρχιτεκτονικά μέλη του ιωνικού περιστυλίου είναι κατασκευασμένα από ντόπιο ασβεστόλιθο. Έχουν επιχριστεί με λεπτό λευκό μαρμαροκονίαμα και έχουν ποικιλθεί με χρώμα και γραπτά κυμάτια. Οι πλίνθοι του στυλοβάτη είναι ορθογώνιοι με ποικίλο μήκος και πλάτος.

Η παραγωγή έγινε από την ομάδα του ΙΜΕ 3D, και παρουσιάστηκε στο μουσείο του Λούβρου στα πλαίσια της έκθεσης: "In the Kingdom of Alexander the Great - Ancient Macedonia"

Βιβλιογραφία

Λιλιμπάκη – Ακαμάτη Μ., Αρχαιολογία και Τέχνες, 2009, Δεκέμβριος, Τεύχος 113, «Τα σπίτια της Πέλλας», 26 - 35

Μακαρονάς Χ. – Γιούρη Ε., Οι οικίες αρπαγής της Ελένης και του Διονύσου, Αθήνα 1989, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας Αριθ. 109

Σιγανίδου Μ., Αρχαιολογία και Τέχνες, 1982, Φεβρουάριος, Τεύχος 2, «Η ιδιωτική κατοικία στην αρχαία Πέλλα», 32-36

Walter – Καρύδη Ε., Το ελληνικό σπίτι: ο εξευγενισμός της κατοικίας στα υστεροκλασικά χρόνια, Αθήνα 1996, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας Αριθ. 158

Hoepfner W., Ιστορία της κατοικίας 5000 π.Χ – 500 μ.Χ, Θεσσαλονίκη 2005, University Studio Press

Ιστότοποι

Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού

Γκουντρουμπή Βάσω